Królik – małe zwierzę, duże potrzeby

Króliki są niewątpliwie jednymi z najbardziej popularnych zwierząt domowych. Opiekunowie przygarniając królika pod swój dach starają się zapewnić mu jak najlepsze warunki bytowania. Niekiedy jednak, mimo szczerych chęci nie zawsze się to udaje.

 

Od początku czyli potrzeby królików

 

Króliki są niewątpliwie jednymi z najbardziej popularnych zwierząt domowych. Opiekunowie przygarniając królika pod swój dach starają się zapewnić mu jak najlepsze warunki bytowania. Niekiedy jednak, mimo szczerych chęci nie zawsze się to udaje.
Jako behawiorystka wielokrotnie spotykam się z cierpieniem zwierząt, które jest wynikiem ich niezaspokojonych potrzeb. Przejawia się to między innymi zaburzeniami zachowania. Często rozmawiam z opiekunami, którzy zupełnie nieświadomie popełniają błędy w opiece nad swoim pupilem lub nie zdają sobie sprawy z tego, jakie ma wymagania. Tym samym nie potrafią stworzyć odpowiednich warunków do tego, aby zwierzak czuł się dobrze w ich domu. Króliki mogą być świetnymi zwierzętami towarzyszącymi pod warunkiem, że w pełni zaakceptujemy ich naturę, poznamy potrzeby i będziemy je świadomie zaspokajać.
Wiedza na temat naturalnych potrzeb danego gatunku zwierząt jest podstawą do zapewnienia dobrostanu. W ostatnich latach coraz bardziej rozkwita świadomość społeczna na temat życia emocjonalnego zwierząt. Dziś mówiąc o tym, co jest dla królika dobre, trzeba odnieść się do szeroko pojętego dobrostanu, który polega na zaspokojeniu potrzeb zarówno fizycznych jak i psychicznych zwierzęcia, a zapewnienie równowagi psychicznej jest jednym z czynników prawidłowego rozwoju.

Etogram królika domowego

 

Wyobraźmy sobie samotnego psa zamkniętego na wiele godzin w małym pomieszczeniu – oczywiste jest dla nas, że będzie on cierpieć z powodu ograniczonej przestrzeni i samotności. Jednak, w momencie kiedy wyobrazimy sobie królika zamkniętego w klatce, tylko część z nas pomyśli, że ma zbyt małą przestrzeń życiową lub że brakuje mu kompana.
Nieodłącznym atrybutem królika nadal jest  klatka, a sam królik wciąż jest ofiarą wielu stereotypów.

 

 

Naturalne wzorce zachowań specyficzne dla danego gatunku zwierząt są nazywane etogramem. Etogram królika domowego będzie więc zbiorem specyficznych zachowań charakterystycznych dla królika domowego, które można podzielić na następujące kategorie: pobieranie pokarmu, wydalanie, zachowania seksualne i rozmnażanie, utrzymywanie higieny, odpoczynek i sen, poczucie bezpieczeństwa, zabawa i aktywność fizyczna, zachowania społeczne i kontakty socjalne, zachowania eksploracyjne, zachowania wywołane strachem, zachowania terytorialne, zachowania wynikające z bólu i dyskomfortu.

Każdy z nas zdaje sobie sprawę z podstawowych potrzeb królików takich jak pobieranie pokarmu, wydalanie czy rozmnażanie. Może się wydawać, że duża klatka, paśnik pełny siana i kilkugodzinny wybieg, to pełnia króliczego szczęścia, ale czy na pewno? Czasem to co dla królika jest całkowicie naturalne, dla opiekuna jest denerwujące i za wszelką cenę stara się wyeliminować zachowania, które prezentuje jego zwierzak.

Zachowania etogramowe wynikają z naturalnych potrzeb, są zakodowane w genach, a zwierzęta prezentują je instynktownie. Brak możliwości zaspokojenia potrzeb może prowadzić do zaburzeń zachowania. Znajomość etogramu pozwala też wychwycić anomalie w zachowaniu zwierzęcia, a więc bardzo często pierwsze symptomy choroby. Na przykład, opiekun mający świadomość, że jednym z zachowań etogramowych królika jest kaprofagia, czyli zjadanie własnego kału (tzw. cekotrofów) będzie zaniepokojony kiedy znajdzie niezjedzone cekotrofy w króliczej zagrodzie. I odwrotnie, opiekun niemający świadomości, że jest to naturalne zachowanie królika, będzie przejęty widząc jak królik zjada swój kał.

Z czego wynikają naturalne wzorce zachowania? Udzielenie odpowiedzi na to pytanie wcale nie jest proste… Umysł wpływa na zachowanie, zachowanie wpływa na mózg, mózg wpływa na umysł – są to elementy, które wzajemnie na siebie oddziałują. Nauką łączącą wszystkie te ogniwa jest neurobiologia afektywna, której twórcą był Jaak Panksepp. Ten wybitny badacz zajmował się neurobiologicznymi mechanizmami powstawania emocji. Uważał, że ich źródłem są procesy zachodzące w mózgu. Na podstawie badań dotyczących jego budowy u zwierząt możemy stwierdzić, że zachodzą w nim procesy emocjonalne, podobne do ludzkich. W naszym umyśle zachodzą oczywiście wyższe procesy psychiczne, jednak emocje podstawowe są wspólne dla wszystkich ssaków.

W wyniku wieloletnich badań Panksepp wyróżnił w mózgach ssaków następujące systemy emocjonalne: szukania, strachu, paniki, opieki, zabawy, wściekłości i pożądania.  Poszczególne systemy generują odpowiednie emocje, a w konsekwencji reakcje behawioralne. To bardzo ważne elementy, dzięki którym możemy lepiej poznać i zrozumieć zachowanie naszych zwierząt.

 

System szukania

 

Najważniejszym jest system szukania, który odpowiada za działania organizmu nastawione na cel. Za tym systemem kryje się poszukiwanie pożywienia, ale również chęć eksplorowania otoczenia i doświadczania. Ten sam system odpowiada u ludzi za poszukiwanie nowych doznań, chęć poznawania świata i podróżowania czy uprawiania sportów ekstremalnych. Głównym neuroprzekaźnikiem systemu szukania jest dopamina, która wyzwala przyjemne uczucia i emocje.

Jak to się ma do królików? W naturalnych warunkach króliki żyją w podziemnych norach, większość swojego czasu poświęcają na wyszukiwanie pożywienia i jedzenie. Króliki domowe spędzają zdecydowanie mniejszą ilość czasu na żerowaniu, co jest spowodowane dostępnością karm komercyjnych. Skoro miska jest zawsze zapełniona pysznym jedzeniem, królik nie musi przeszukiwać łąk w celu zdobycia wartościowego pożywienia. „Zaoszczędzony” w ten sposób czas może być spożytkowany przez królika na inne czynności, z których opiekun niekoniecznie będzie zadowolony. Znudzony królik może np. zacząć niszczyć otoczenie wokół siebie. Niektóre zwierzęta zamiast przekierować swoją energię na inne aktywności, staną się bardziej apatyczne i zobojętniałe, co w dłuższej perspektywie czasu może odbić się niekorzystnie na ich zdrowiu.

Jak sprostać tym potrzebom? Doskonałym rozwiązaniem jest wzbogacanie środowiska. Nawet w domu możemy stworzyć królikowi warunki do zdobywania i wyszukiwania pożywienia np., kule smakule, smakołyki ukryte w macie węchowej lub sianko porozrzucane na wybiegu.  Elementami wzbogacania środowiska będą też nowe tunele, domki i zabawki. Angażowanie królika w różne aktywności wyzwala przyjemne emocje i korzystanie wpływa na rozwój psychiczny zwierzęcia, pobudza też umysł do pracy oraz zaspokaja potrzebę eksplorowania.

 

System paniki

 

U zwierząt żyjących w stadach, istotny jest system paniki, za którym kryje się min. lęk separacyjny. W naturalnych warunkach króliki to zwierzęta żyjące w stadach z wyraźną strukturą hierarchiczną. Potrzeba społeczna królików jest jedną z najważniejszych dla zachowania prawidłowego rozwoju psychicznego i emocjonalnego. Do zachowań socjalnych królików należą np. dbanie o higienę lub odpoczywanie. Mając na uwadze komfort naszego zwierzaka powinniśmy mu zapewnić towarzystwo własnego gatunku.

 

System strachu

 

Z systemem paniki łączy się inny, silnie rozwinięty u królików system strachu. Dziki królik jest na dole łańcucha pokarmowego, pełni rolę ofiary. Mówi się, że jest płochliwy z natury. Zachowanie królika doskonale określa sformułowanie „zwierzę, które ucieka na zapas”. Jego behawior i charakterystyczne cechy takie jak bojaźliwość, czujność, nieufność, stanowią  naturalne reakcje obronne, dzięki którym może przetrwać w środowisku pełnym niebezpieczeństw. Króliki mają doskonałą pamięć topograficzną, pamiętają rozkład swoich kryjówek, mają również swój system komunikacji i ostrzegania przed drapieżnikami. Jednocześnie są wyposażone w bardzo dobrze rozwinięty zmysł powonienia i słuchu. W sytuacji silnego stresu i zagrożenia królik może „udawać martwego” – bezruch toniczny, to strategia obronna, z której korzystają różne gatunki zwierząt będących w naturalnym środowisku na dole łańcucha pokarmowego.

Chociaż domowe króliki nie muszą się obawiać zagrożenia, nadal bywają ostrożne i płochliwe. Stres jest nieodłącznym elementem ich codzienności. Przeprowadzone liczne testy behawioralne (testy otwartego pola, testy SIH i „ręki”) wykazały, że króliki będące w grupie łatwiej znoszą sytuacje stresowe, niż te, które były trzymane w pojedynczych klatkach. Osobniki odseparowane wykazywały najwięcej zaburzeń behawioralnych. W obliczu stresu typowym zachowaniem dla królików badanych w grupach była afiliacja, czyli potrzeba bliskości.

Większość czytelników zna piramidę potrzeb A. Maslova. Jedną z ważniejszych potrzeb ludzkich jest poczucie bezpieczeństwa. W przypadku zwierząt jest podobnie. Aby zwierzę mogło realizować inne pierwszorzędne potrzeby, takie jak głód, pragnienie, wydalanie, rozmnażanie, musi doświadczyć poczucia bezpieczeństwa. Jego brak prowadzi do strachu, frustracji, niestabilności emocjonalnej, co zaburza prawidłowe funkcjonowanie. Zwierzę nie tylko będzie zestresowane, ale może np. odmawiać przyjmowania pokarmu lub wykazywać inne patologiczne zachowania.

Jak zaspokoić te potrzeby w domowych warunkach? Mam nadzieję, że opiekunowie będą coraz bardziej świadomi tego, że nawet super wyposażona klatka nie do końca spełnia królicze wymagania. Króliki potrzebują przestrzeni, dobrze sobie znanej, w której mają swoje liczne „kryjówki” (pamiętamy o wzbogacaniu środowiska). Dobrze sprawdzą się w tej roli materiałowe/drewniane tunele, domki, kartonowe pudła. Super kryjówka może się okazać miejsce pod stolikiem, za kanapą lub zasłonką. Trochę wyobraźni wystarczy aby zaaranżowana przestrzeń była dla niego atrakcyjna i spełniała jego wymogi gatunkowe, jednocześnie dawała poczucie bezpieczeństwa.

 

Piśmiennictwo:

1. Marć-Pieńkowska Joanna, Topolińska Paulina, Mitura Katarzyna, Poziom stresu wskaźnikiem dobrostanu zwierząt, Uniwersytet Techniczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2014
2. WSAVA – Dobrostan zwierząt – Zbiór wytycznych przeznaczonych dla lekarzy weterynarii i personelu zakładów leczniczych dla zwierząt przygotowany przez WSAVA

3.Panksepp J.: Affective Neuroscience: The Foundations of Human and Animal Emotionas. Nowy Jork 1988.

4. Jastrzębska Agata, Kowalska Dorota, Zachowanie królików w testach SIH i „ręki”, Instytut Zootechniki Państwowy Instytut Badawczy Balice k. Krakowa, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie 2016