Transfuzje krwi u psów i kotów

Przetoczenie, inaczej transfuzja krwi u zwierząt, tak samo jak u ludzi, jest procedurą ratującą życie. W poniższym tekście postaram się wyjaśnić zatem, jakie są wskazania do transfuzji i jak taki proces przebiega.

Tekst opracowała: lek. wet. AGNIESZKA ZYZDA, Specjalistyczna Przychodnia Weterynaryjna SpecVet w Warszawie

Rola krwi w organizmie

Aby zrozumieć istotę transfuzji należy wrócić do podstaw biologii i przypomnieć sobie czym właściwie jest krew. Jest to jeden z rodzajów tkanki budujących organizm, ale w przeciwieństwie do innych tkanek krew ma postać płynną. Składa się z osocza oraz zawieszonych w nim elementów komórkowych: białych i czerwonych krwinek oraz płytek krwi. Stosunek objętości czerwonych krwinek do objętości osocza krwi, to hematokryt. Wartości prawidłowe dla psów wynoszą 37-55%, dla kotów 28-45%. Średnia ilość krwi u psów wynosi ok 90 ml/kg, natomiast u kotów 60 ml/kg.

Krew pełni w organizmie szereg funkcji, które dzielimy na:

homeostatyczną,
odpornościową
i transportową.

Rola homeostatyczna, to możliwość utrzymania wewnątrz ustroju stałego środowiska, umożliwiającego stabilne funkcjonowanie organizmu. Rola odpornościowa związana jest z działaniem białych krwinek, które rozpoznają czynniki potencjalnie chorobotwórcze takie jak wirusy czy bakterie i dążą do ich unieczynnienia i likwidacji. Najbardziej rozległą jest funkcja transportowa krwi. Dzięki sieci naczyń krwionośnych i drobnych włośniczek za pomocą krwi jest rozprowadzany tlen, niezbędny do pracy i przeżycia każdej komórki w organizmie. Oprócz tlenu w krwi transportowane są składniki odżywcze wchłonięte z jelit oraz witaminy i sole mineralne. Nie mniej ważny jest transport w „przeciwnym kierunku” tzn. odprowadzanie szkodliwych produktów przemiany materii czy dwutlenku węgla i mocznika. Dzięki krwi możliwe jest utrzymanie fizjologicznej temperatury ciała, bo przenosi ona też ciepło, dogrzewając narządy najbardziej narażone na wychłodzenie.

W sytuacji, w której w organizmie dochodzi do spadku liczby czerwonych krwinek lub obniżenia poziomu hemoglobiny rozwija się niedokrwistość, nazywana też anemią. Gdy anemia rozwija się stopniowo, organizm uruchamia mechanizmy kompensacyjne, przez co jej objawy długo mogą pozostać niezauważone. W przypadku ciężkiej anemii konieczne jest wdrożenie swoistego leczenia w postaci przetoczenia krwi.

Kiedy konieczna jest transfuzja krwi u psów i kotów?

Pies po transfuzji krwi

Wskazaniami do transfuzji krwi są m.in. ciężka, szybko postępująca niedokrwistość wywołująca objawy kliniczne, krwotok, zapotrzebowanie na czynniki krzepnięcia czy spodziewana utrata krwi w czasie planowanego zabiegu chirurgicznego. W praktyce najczęstszymi przypadkami, w których wykonuje się transfuzje są sytuacje po wypadkach, pęknięcia guzów, powikłania chorób odkleszczowych, w tym babeszjozy. Decyzja o transfuzji jest zawsze poprzedzona szczegółową analizą stanu klinicznego pacjenta. Jeśli diagnozą jest anemia regeneratywna, tzn. organizm jest zdolny do produkcji krwi, a stan pacjenta nie zagraża życiu, właściwym postępowaniem jest terapia podtrzymująca, która umożliwia organizmowi regenerację własną. W sytuacji zagrożenia życia związanej z nagłą utratą krwi możliwość przetoczenia krwi jest często jedyną szansą ratunku.

Rodzaje transfuzji krwi u psów i kotów

W zależności od przyczyny niedokrwistości i poziomu parametrów biochemicznych krwi przetaczane mogą być różnego rodzaju preparaty krwiopochodne. Najczęściej wykorzystywane są: krew pełna, koncentrat czerwono- krwinkowy i osocze. W szczególnych jednostkach chorobowych mogą występować wskazania do przetoczenia bardziej specyficznych frakcji preparatów krwiopochodnych, np. swoistych przeciwciał.

Krew pełna psia i kocia, to pełnoskładnikowa krew pozyskana od kocich i psich dawców. Zawiera czerwone krwinki, płytki krwi, białka osocza i stabilne czynniki krzepnięcia. Przetoczenie krwi pełnej jednocześnie powoduje zwiększenie objętości krwi krążącej dawcy i poprawia zdolność do transportu tlenu w organizmie. Jednostka pełnej krwi psiej to 450 ml, a kociej 50 ml. Krew w odpowiednich warunkach chłodniczych może być przechowywana do 42 dni od pobrania.

Koncentrat czerwonokrwinkowy powstaje po odwirowaniu krwi pełnej i charakteryzuje się wysoką zawartością erytrocytów, tzn. ma wysoki hematokryt. W procesie wirowania oddzielane jest osocze, które może być wykorzystane u innego potencjalnego biorcy. Po podaniu koncentratu czerwonokrwinkowego zwiększona zostaje zdolność transportowa tlenu we krwi, bez znaczącego wzrostu objętości krwi krążącej. Ma to szczególne znaczenie u pacjentów geriatrycznych oraz obciążonych chorobami kardiologicznymi. Z odwirowania jednej pełnej jednostki krwi pozyskuje się jedną jednostkę koncentratu czerwonokrwinkowego. Objętość jednostki czerwonych krwinek to 250 ml.

Preparaty osocza są pozostałością po przygotowaniu koncentratu krwinkowego, ale znajdują zastosowanie w innych schorzeniach. W osoczu znajdują się stabilne czynniki krzepnięcia, białka osocza (albuminy i mniejsza ilość globulin), elektrolity. Przetaczanie osocza jest wskazane przy zaburzeniach krzepliwości (m. in hemofilie, DIC), leczeniu zatruć wywołanych trutkami na gryzonie, przy ostrym zapaleniu trzustki i przewlekłych chorobach przebiegających ze znaczną hipoproteinemią.

Skąd krew do transfuzji?

Skoro już wiemy, że przetoczenie krwi może uratować życie psu lub kotu pojawia się pytanie skąd taką krew uzyskać. W weterynarii, podobnie jak w medycynie ludzkiej, funkcjonują banki krwi, które specjalizują się w pobieraniu krwi od zwierząt – dawców, przygotowaniu preparatów do transfuzji, a czasem również ich transporcie w trybie ratunkowym do potrzebujących zwierzęcych pacjentów. Psy i koty jako dawcy krwi muszą spełniać szereg wymagań, aby zostać zakwalifikowani do programu krwiodawstwa. Podstawowymi kryteriami, które wstępnie selekcjonują potencjalnych dawców, są ogólne zdrowie i łagodny temperament, umożliwiający bezpieczne pobranie krwi. Zwierzę – dawca musi być odpowiednich rozmiarów. Tylko wtedy oddanie jednostki krwi nie spowoduje negatywnych skutków dla organizmu. Za bezpieczne w przypadku psów uznaje się pobranie do 20 ml krwi na kilogram masy ciała, które może być powtarzane co 4-6 tygodni. W praktyce pies – dawca powinien ważyć minimum 25 kg przy szczupłej sylwetce. Od kotów pobiera się do 12 ml krwi pełnej na kilogram masy ciała, z czego wynika, że minimalna waga kota dawcy powinna wynosić 5 kg. Odpowiedni wiek dawcy to 1-8 lat, z wykluczeniem okresu ciąży. Konieczne jest też aktualne szczepienie oraz regularna profilaktyka przeciw ekto- i endopasożytom.

Dawca nie może przyjmować innych leków, poza zalecanymi profilaktycznie. Po wstępnej kwalifikacji do programu przeprowadza się pełne badanie kliniczne oraz szereg testów laboratoryjnych, w celu oznaczenia grupy krwi oraz wykluczenia chorób potencjalnie przenoszonych drogą hematologiczną. Zalicza się do nich testy molekularne wykluczające: Babesię, Bartonellę, Mycoplasmę, Erlichię, Anaplasmę i Leishmanię. W rejonach występowania chorób tropikalnych lista chorób do wykluczenia znacząco się wydłuża. U kotów dodatkowo wyklucza się choroby wirusowe FIV i FeLV. W dniu pobrania krwi dawca jest na czczo minimum 6 godzin. Bezpośrednio przed pobraniem mierzone jest ciśnienie krwi oraz kontrolowany hematokryt. Krew pobiera się z żyły szyjnej powierzchownej, a procedura pobierania trwa od 10 do ok. 20 minut.

Grupy krwi zwierząt

Oznaczenie grupy krwi u zwierząt jest niezbędną częścią procedury kwalifikującej dawców krwi. U psów oznaczanie grupy krwi opiera się na obecności antygenów na erytrocytach (DEA). Na tej podstawie wyróżniono kilkanaście grup krwi psiej. Najbardziej istotne klinicznie są antygeny DEA 1.1 i to na ich podstawie wyróżnia się dwie podstawowe grupy krwi używanej do transfuzji: DEA 1.1 ujemną lub DEA 1.1 pozytywną (dodatnią).

U kotów wyróżniamy grupy krwi A, B i AB. Grupa A zawiera przeciwciała przeciwko antygenom grupy B. B to grupa która zawiera przeciwciała przeciw antygenom grupy A, natomiast AB nie zawiera żadnego typu przeciwciał. Grupa krwi A występuje u 67-87% kotów nie- rasowych, a także u prawie wszystkich kotów syjamskich, rosyjskich niebieskich, burmskich i tonkijskich. B występuje u ok 45% kotów brytyjskich, egzotycznych, devon rex i cornish rex. O ile u psów jednorazowe przetoczenie krwi niezgodnej grupowo może przebiec bez negatywnych konsekwencji, u kotów jest to śmiertelne zagrożenie. W przypadku kocich pacjentów bezwzględnie konieczne jest oznaczenie grupy krwi przed pierwszą transfuzją.

Jak wygląda transfuzja krwi u psów i kotów?

Przygotowanie pacjenta do transfuzji obejmuje pełne badanie kliniczne z pomiarem ciśnienia i kontrolę hematokrytu. Konieczne jest wykonanie próby krzyżowej, dzięki której możliwe jest wykluczenie niezgodności antygenowej między krwią dawcy, a krwią biorcy.

Jeśli próba krzyżowa nie wykaże nieprawidłowości, krew jest ocieplana i powoli podawana wlewem dożylnym. Objętość podawanej krwi jest wyliczana na podstawie hematokrytu pacjenta i jego masy ciała. Przyjmuje się, że aby podnieść hematokryt o 1% na- leży podać 2,2 ml krwi na kilogram masy ciała.

Podczas transfuzji parametry życiowe są monitorowane początkowo co 5, potem co 15 minut. W pierwszej fazie krew podaje się z prędkością 25% przepływu docelowego. Po pierwszym kwadransie, jeśli transfuzja przebiega zgodnie z założeniami, prędkość jest stopniowo zwiększana do docelowego 10-20 ml/kg /h.

Transfuzje krwi, choć są procedurami przeprowadzanymi często, niosą za sobą ryzyko powikłań. Reakcje niepożądane na przetoczenie mogą wystąpić już w trakcie transfuzji, a nawet do 21 dni po zabiegu. Objawami, które są wskazaniem do natychmiastowego przerwania transfuzji są: ––––

Podsumowując, transfuzja krwi stała się zabiegiem powszechnie dostępnym w medycynie weterynaryjnej i niejednokrotnie pozwala uratować życie psa czy kota. Należy pamiętać jednak, że jest to procedura wymagająca ścisłego nadzoru lekarza weterynarii i mimo niewątpliwych korzyści jest obarczona ryzykiem wystąpienia powikłań.

Próba krzyżowa

WYKONANIE PRÓBY KRZYŻOWEJ

W tym celu na 3 szkiełkach miesza się krople preparatów wg schematu:

1 kropla surowicy biorcy + 1 kropla krwinek dawcy
1 kropla surowicy dawcy + 1 kropla krwinek biorcy
1 kropla surowicy biorcy + 1 kropla krwinek biorcy.

Tak przygotowane preparaty obserwuje się pod kątem wystąpienia aglutynacji lub hemolizy, których zaobserwowanie wyklucza możliwość przetoczenia testowanej jednostki krwi.