Kleszcze są niebezpieczne przez cały rok i na terenie całej Polski. W ostatnich latach aktywność kleszczy jest obserwowana wczesną wiosną, jesienią, a nawet zimą. Najbardziej znaną i najczęściej spotykaną w Polsce chorobą odkleszczową u psów jest babeszjoza. Obok niej należy zwrócić uwagę również na inne tego typu schorzenia, takie jak: anaplazmoza granulocytarna, erlichioza monocytarna, kleszczowe zapalenie mózgu i borelioza. Niedawno w Polsce pojawiła się także hepatozoonoza. Okres wylęgania się chorób odkleszczowych jest różny i może wynosić od kilku/kilkunastu dni do kilku miesięcy. Warunki klimatyczne sprzyjają rozpowszechnianiu się kleszczy. Z tego względu ryzyko chorób przenoszonych przez kleszcze będzie wzrastać.
TEKST: Adrianna Iwan, mikrobiolog,
technik weterynarii i zoopsycholog
Babeszjoza
Jej przyczyną jest pierwotniak Babesia canis, który może być przenoszony przez różne gatunki kleszczy. Pasożyt ten namnaża się w krwinkach czerwonych zwierzęcia, uszkadza je, co doprowadza do anemii. W przebiegu choroby można często zaobserwować objawy takie jak: wysoka gorączka (39,5-41ºC), zażółcenie błon śluzowych, osowiałość, brak apetytu i ciemnobrunatne zabarwienie moczu. Częstym powikłaniem zarażenia jest uszkodzenie wątroby i nerek. Wyróżnia się dwie odmiany tej choroby: ostrą i przewlekłą. Pierwsze niepokojące opiekuna objawy mogą pojawić się w ciągu kilku dni od chwili ukłucia przez kleszcza. Zdarza się jednak, że objawy występują dopiero po kilku tygodniach. Najczęściej występuje postać ostra, która przebiega gwałtownie. Niestety przebieg babeszjozy może bywać różny. U psów coraz częściej w ostatnich latach pojawia się mózgowa postać babeszjozy. Jej rozwój nie jest do końca znany. Za główne objawy podaje się rozwój stanu zapalnego i upośledzenie przepływu krwi w naczyniach mózgu. Przejawia się ona porażeniami, niezbornością ruchową, agresją, wokalizacją, drgawkami, nierównomiernym rozszerzeniem źrenic. Babeszjozy nie należy lekceważyć. Choroba może skończyć się śmiercią zwierzęcia, jeśli nie otrzyma ono szybkiej pomocy lekarskiej.
Anaplazmoza granulocytarna
To zakaźna, wielonarządowa choroba. Jej przyczyną jest bakteria Anaplasma phagocytophilum, której wektorem jest powszechnie występujący w naszym kraju kleszcz pospolity. Objawy kliniczne są nieswoiste i pojawiają się w ciągu 1-2 tygodni po ukąszeniu przez kleszcza. U chorych zwierząt obserwuje się gorączkę, apatię, brak apetytu, kulawizny, które są spowodowane zapaleniem stawów. U niektórych zakażonych psów mogą wystąpić również biegunki, wymioty, objawy ze strony układu nerwowego i kaszel. W ostrej postaci choroby można zaobserwować spadek masy ciała, krwawienia z błon śluzowych, powiększenie węzłów chłonnych, wątroby i śledziony.
Diagnostyka chorób odkleszczowych nie należy do najłatwiejszych
Erlichioza monocytarna
Powoduje ją Ehrlichia canis, której wektorem jest brązowy kleszcz psi i kleszcz pospolity. Patogen ten atakuje monocyty i limfocyty. To ciężka choroba psów. Choroba ujawnia się po około 1-4 miesiącach od ukłucia przez kleszcza. Jakie objawy powinny zaniepokoić opiekuna? Przede wszystkim wysoka temperatura, brak apetytu, chudnięcie, osłabienie. Możliwe są również kulawizny, ślepota, krwawienie z nosa, obrzęki na tylnych kończynach, bladość błon śluzowych, krwiomocz, śluzowo-ropne zapalenie oczu i nosa. Charakterystyczne dla tej choroby są krwawe wylewy i wybroczyny. Niekiedy można zaobserwować także objawy neurologiczne: drgawki, przeczulica, ataksja oraz objawy okulistyczne, takie jak zmętnienie rogówki, wylewy do przedniej komory oka. Szybko podjęte leczenie może prowadzić do pełnego wyzdrowienia zwierzęcia. Rasą psów szczególnie narażoną na rozwój tej choroby są owczarki niemieckie.
Borelioza
To kolejna wielonarządowa choroba. Jej przyczyną są krętki Borrelia spp. Borelioza jest bardzo dobrze znana u ludzi. Mało osób wie, że może dotykać również zwierzęta towarzyszące, w tym psy. Przybiera ona różne oblicza i w jej przebiegu można zaobserwować objawy, które łudząco przypominają symptomy innych chorób. Wśród objawów stwierdza się wysoką gorączkę, apatię, powiększenie węzłów chłonnych, ból przy poruszaniu się. Najczęściej rozpoznawaną postacią boreliozy jest postać stawowa. Towarzyszą jej kulawizna i obrzęki stawów. Kulawizna może mieć charakter wędrujący. Początkowo dotyczy jednej kończyny, a następnie po kilku dniach dotyka pozostałe. U niektórych osobników może dochodzić od ostrego kłębuszkowego zapalenia nerek. Wiele infekcji u psów przebiega jednak bezobjawowo.
Hepatozoonoza
Chorobę powoduje pasożyt Hepatozoon canis. Hepatozoonoza jest chorobą, która występuje przede wszystkim w krajach basenu Morza Śródziemnego. W ostatnich latach jednak jej zasięg znacznie się rozszerzył. W Polsce pierwszy przypadek tej choroby u psa potwierdzono w 2021 roku. W przeciwieństwie do pozostałych chorób odkleszczowych, aby pies zaraził się pasożytem, musi połknąć kleszcza, np. podczas wylizywania sierści. U chorego psa można zaobserwować: gorączkę, sztywny chód, posmutnienie, osłabienie mięśni. Obecny jest także śluzowo-ropny wypływ z worków spojówkowych.
Kleszczowe zapalenie mózgu
Przebieg tej choroby u psów jest z reguły ciężki i prawie zawsze kończy się śmiercią. Typowymi objawami są: gorączka, silna apatia, agresja, niechęć do jedzenia i picia, zaburzenia koordynacji. Mogą pojawić się również: niezborność, utrata czucia w okolicach głowy, zez, przeczulica okolicy szyi, nierównomierne rozszerzenie źrenic. Psy, które przeżyły infekcję, powracają do zdrowia w ciągu 6-12 miesięcy. W okresie tym kluczowa jest fizjoterapia, której celem jest zniesienie zaburzeń neurologicznych i przywrócenie prawidłowych funkcji organizmu.
Profilaktyka – skuteczne narzędzie w zapobieganiu chorobom odkleszczowym
Kleszcze to wektory wielu groźnych chorób. Najlepszym sposobem ochrony jest zapobieganie pokąsaniu przez kleszcze. Istnieje wiele sposobów ochrony. Warto stosować preparaty przeciw tym ektopasożytom. Dostępne są one w postaci kropli spot-on, sprayów na skórę, obroży, tabletek, a od niedawna także w postaci zastrzyku. Wybór najlepszego sposobu ochrony warto omówić z lekarzem weterynarii. Dla jednych psów bardziej sprawdzą się tabletki, dla drugich krople, a dla trzecich optymalne będzie połączenie obu preparatów. Tabletki dobrze sprawdzają się u psów, które np. z powodu alergii nie tolerują kropli lub obroży. W przypadku obroży istotnym czynnikiem wpływającym na efektywność jej działania, jest jej odpowiednie założenie. Bardzo ważne, aby wymiary obroży były dostosowane do wielkości psa. Preparaty typu spot-on mogą być dobrym wyborem dla psów, u których występują dolegliwości ze strony układu pokarmowego, u których z różnych względów trzeba ograniczyć podawanie tabletek do minimum. Stosowanie podwójnego zabezpieczenia przeciwko kleszczom jest często zalecane zwierzętom przebywającym na terenach o dużym zagęszczeniu tych ektopasożytów. Profilaktykę przeciw kleszczom należy stosować bez względu na porę, ponieważ kleszcze są aktywne przez cały rok.
Istotny jest również fakt, że niektóre choroby odkleszczowe mogą mieć charakter subkliniczny (bezobjawowy, utajony). Psy najczęściej nie wykazują wówczas żadnych objawów klinicznych, dopóki nie dojdzie do obniżenia odporności. Świadomość występowania postaci subklinicznej jest szczególnie istotna w przypadku monitorowania produktów krwi pochodzących od psich dawców krwi.
Diagnostyka chorób odkleszczowych nie należy do najłatwiejszych, dlatego tak ważna jest świadomość na temat profilaktyki oraz objawów, które mogą naprowadzić lekarza na konkretną chorobę, zwłaszcza jeśli opiekun zauważył kleszcza u swojego pupila. Warto po każdym spacerze przeglądać skórę i sierść zwierzaka, aby sprawdzić, czy przypadkiem nie wrócił do domu z „pasażerem na gapę”. Ślina kleszcza ma właściwości znieczulające, stąd ukłucia kleszcza nierzadko pozostają niezauważone. Kleszcze mają swoje preferowane lokalizacje na ciele zwierzęcia. Najchętniej wybierają miejsca mniej owłosione, dobrze ukrwione i wilgotne. Można je więc najczęściej znaleźć pod pachami, w okolicach uszu, krocza, na brzuchu, pod obrożą oraz pod ogonem. Warto zaglądać również od jamy ustnej psa, bo w niej także czasami można znaleźć kleszcza. Co robić, kiedy już się go znajdzie? Nie panikować i spróbować go wyjąć. Nie wolno kleszczy rozgniatać ani czymkolwiek polewać lub smarować. W razie wątpliwości warto skonsultować się z lekarzem weterynarii.
Literatura
1.Adaszek Ł., Łyp P., Dębiak P., Śmiech A., Winiarczyk S. (2016). Borelioza psów – choroba przenoszona przez kleszcze. Magazyn Weterynaryjny; 12.
2. Adaszek Ł., Mazurek Ł., Dzięgiel B. (2019). Erlichioza monocytarna małych zwierząt. Weterynaria w Praktyce; 4.
3. Adaszek Ł., Mazurek Ł., Winiarczyk S., Wójcik A., Kutrzuba J. (2019). Odkleszczowe zapalenie mózgu psów – zagrożenie także dla właścicieli. Magazyn Weterynaryjny; 7-8.
4. Borecka A. (2021). Zachowania właścicieli w zakresie ochrony przeciwkleszczowej i profilaktyki chorób wektorowych. Magazyn Weterynaryjny; 3.
5. Gawor J., Talarek E. (2017). Choroby odkleszczowe – zagrożenie dla ludzi i zwierząt. Magazyn Weterynaryjny; 3.
6. Szymula Z., Kosieradzki M., Krasińska- Łosek M., Stępkowski J., Stępkowska-Kwasiuk N. (2017). Zarażenie Babesia canis jako najczęstsza przyczyna leczenia nerkozastępczego u psa – hemodializa. Magazyn Weterynaryjny; 7-8.
Artykuł z magazynu PUPIL numer 1(37)/2025