Spokojny pies u groomera to nie przypadek – to wynik długiego procesu budowania zaufania i dobrych skojarzeń. Dowiedz się, jaką rolę odgrywają hodowca, opiekun i groomer w przygotowaniu pupila do pielęgnacji.
Tekst: inż. zootechnik EWA ZACZYŃSKA,
groomer, behawiorysta Salon Pielęgnacji Psów Alador Tarnów
Wychowanie psa, który spokojnie, cierpliwie i z uległością reaguje na zabiegi pielęgnacyjne opiekuna lub groomera, to proces długotrwały i wymagający dużo cierpliwości, opanowania oraz konsekwencji w działaniach. Właściwy sposób postępowania opiekuna warunkuje, czy pies będzie traktować pielęgnację jako czynność neutralną (niezwiązaną z emocjami), czy też będzie to dla niego doznanie nieprzyjemne, obciążone dużym ładunkiem negatywnych przeżyć (stres, lęk, niepokój).
Najważniejsze jest zapewnienie prawidłowych relacji między człowiekiem a psem. Odpowiednie interakcje budują szereg pozytywnych doświadczeń, dzięki czemu pies nabiera ufności wobec poczynań opiekuna i bez sprzeciwu poddaje się pielęgnacji. Podstawowymi elementami, bez których oswajanie psa z groomingiem jest niemożliwe, są: socjalizacja i trening pielęgnacyjny. Socjalizacja to przede wszystkim nauka panowania nad emocjami. Umiejętność ta jest niezbędna, gdy pies musi skonfrontować się z czynnikami stresogennymi i zareagować w określony sposób.
Uspołecznienie to również nabywanie szeregu zdolności adaptacyjnych, które pies wykorzystuje w celu przystosowania się do zmiennych, często niekomfortowych sytuacji. Dzięki nabytym w procesie socjalizacji umiejętnościom nasz pupil będzie umiał prawidłowo reagować w środowisku potencjalnie nieprzyjaznym np. w gabinecie weterynaryjnym lub groomerskim. Pies o wysokim stopniu uspołecznienia jest stabilny emocjonalnie, nie reaguje głośną wokalizą czy paniką na widok szczotki, suszarki lub cążek do pazurów. Socjalizacja i trening pielęgnacyjny to również uczenie się zachowań pożądanych i preferowanych przez człowieka. To także nauka akceptowania nowych wyzwań i przyzwyczajanie się do nowych elementów swojego życia. Dzięki temu opiekun lub groomer są w stanie przejąć pełną kontrolę nad przebiegiem czynności pielęgnacyjnych, bez poczucia dyskomfortu we wzajemnych relacjach między człowiekiem a psem.
Proces socjalizacji podzielono na kilka etapów. Podział oparty został na roli osób odpowiedzialnych za naukę pielęgnacji psa.
Budowanie pozytywnych skojarzeń jest kluczowe w procesie nauki psów i szczeniaków
Rola hodowcy: pierwsze doświadczenia mają znaczenie
We wczesnych etapach rozwoju psa odpowiedzialny hodowca powinien przede wszystkim przejąć kontrolę nad zdarzeniami i sytuacjami oraz w miarę konieczności ograniczać czynniki stresogenne negatywnie wpływające na rozwój szczeniąt. Równocześnie powinien zaangażować się w naukę pielęgnacji.
W okresie przejściowym (2-3 tydzień życia) u szczeniąt rozwijają się wszystkie zmysły. Szczenięta muszą mieć stały kontakt z hodowcą i domownikami. W tym czasie szczenięta powinny przyzwyczajać się do ludzkiej obecności. Brak systematycznego kontaktu z człowiekiem w tym okresie może doprowadzić w przyszłości do nadmiernej lękliwości wobec ludzi, a nawet do agresji wynikającej ze strachu. Zmniejsza to szanse na spokojne przeprowadzenie pielęgnacji w domu, a przede wszystkim u groomera.
Okres socjalizacji (3-13 tydzień życia) to czas, w którym kształtują się więzi społeczne. Szczenięta są bardzo uwrażliwione na wpływ bodźców zewnętrznych. Wszystkie doświadczenia z tego okresu – te dobre i złe – będą rzutować na zachowanie psa w przyszłości. Od ogółu nabytych doświadczeń będzie zależało, czy dorosły pies będzie pewny siebie, stabilny emocjonalnie, czy też na określone zdarzenia będzie reagować pobudzeniem, czy paniką.
Okres socjalizacji pierwotnej (3-8 tydzień życia) – szczenięta stają się coraz bardziej niezależne, zainteresowane eksploracją otoczenia. W tym czasie powinny mieć kontakt z nowymi sytuacjami i dźwiękami dotychczas nieznanymi (dźwięk odkurzacza, suszarki do włosów itp.) Zdolność uczenia się jest duża, a nabyte doświadczenia są mocno utrwalane. Aktywna socjalizacja wpłynie pozytywnie na zachowanie dorosłego psa. Regularnie szczotkujemy, a przynajmniej przyzwyczajamy do grzebienia i szczotki. Szczeniak nabywa spektrum doświadczeń w kontaktach z człowiekiem (pozytywnych i negatywnych). Hodowca powinien mieć intensywny kontakt ze szczeniakami. Powinien dotykać okolic oczu czy oglądać zęby, szczotkować, głaskać. Doświadczenia przyjemności wynikającej z kontaktu z człowiekiem z równoczesnym poczuciem bezpieczeństwa, które szczeniakom zapewnia suka, sprawia, że wyrastają osobniki łatwo przystosowujące się do warunków życia codziennego i dobrze reagujące na nowe wyzwania. Należy pamiętać, że każde nowe doświadczenie wywołuje lekki stres, który pozwala na tworzenie schematów adaptacyjnych i wykształcanie odporności na stres w dorosłym życiu. Jest to idealny czas na oswajanie z nowymi sytuacjami np. z pierwszą kąpielą.
Rola opiekuna: konsekwencja i spokój
Około 8-14 tygodnia życia młode pieski znajdują nowe domy. To bardzo istotny czas, gdyż szczeniaki stykają się z nowym otoczeniem. Samo opuszczenie domu, w którym się wychowywały, odizolowanie od matki i rodzeństwa jest trudnym przeżyciem. Dlatego należy być szczególnie wyczulonym na stan emocjonalny szczeniaka – każde nieprzyjemne doświadczenie może być trwałe i nieodwracalne. Z tego powodu należy psu złagodzić dyskomfort wynikający ze zmiany otoczenia i w tym okresie raczej nie zajmować się treningiem pielęgnacyjnym. Jeśli hodowca należycie zadbał o edukację szczeniąt, to opiekun ma ułatwione zadanie. Jego rolą jest utrwalanie nawyków wyuczonych w hodowli.
Faza socjalizacji wtórnej (8-13 tydzień życia) to bardzo ważny okres, w którym szczenięta chętnie się uczą. Szybko przyswajają, że cierpliwe stanie podczas czesania jest aprobowane przez opiekuna, czego następstwem jest nagroda w postaci pysznego kąska, głaskania. Ważna jest konsekwencja w naszych działaniach i nagradzanie psa za pożądane przez nas zachowanie (tzw. pozytywne wzmacnianie). W tej fazie szczenięta szczególnie łatwo utrwalają w pamięci różne doświadczenia. Należy uważać na sposób przeprowadzanej nauki pielęgnacji, gdyż zbyt silne bodźce negatywne mogą psa przestraszyć. Pies trwale je zapamiętuje. Szczenięta doskonale kojarzą, które ich zachowania wzbudzają aprobatę lub dezaprobatę u ludzi. Warto wzmacniać tę naukę nagrodą – smakołykiem, pogłaskaniem albo pochwałą słowną. Zachowania niepożądane należy ignorować (nigdy nie karać!), więc nie zwracamy uwagi, kiedy piesek werbalnie lub niewerbalnie manifestuje niechęć podczas czesania. Po prostu – róbmy swoje.
Rola groomera: pierwsza wizyta bez stresu
Okres młodzieńczy (14 tydzień – 6 miesiąc życia) to czas, w którym nasz pupil rozwija się fizycznie i mentalnie, powoli nabiera cech własnej, niepowtarzalnej osobowości. Akceptuje nowe wyzwania i łatwo przyzwyczaja się do nowych elementów swojego życia. Szczenię jest już zadomowione w nowym otoczeniu, mocno związane emocjonalnie z nowymi opiekunami. Więzi społeczne są ustabilizowane, stres związany z rozłąką z matką i rodzeństwem minął, więc jest to idealny czas na nowe wyzwania. Warto pracować nad pozytywnymi emocjami psa, w dalszym ciągu uczyć cierpliwości i zaufania do człowieka m.in. do groomera.
Czwarty lub piąty miesiąc życia to najlepszy czas na wizytę adaptacyjną w salonie psiej urody, gdyż w tym wieku pies łatwo akceptuje nowe osoby i wyzwania. Z łatwością przyzwyczaja się do nowych sytuacji i elementów swojego życia. Na wizycie adaptacyjnej groomer skupia się na zminimalizowaniu stresu związanego z pobytem w obcym otoczeniu. Kontakt z nowym sprzętem, hałas ze strony maszynki i suszarki powodują, że piesek jest niespokojny. Dlatego zabiegi pielęgnacyjne powinny być połączone z pozytywnymi doświadczeniami. Groomer musi zachować spokój, stosując elementy pozytywnego wzmocnienia – głaskanie, spokojny ton głosu. W żadnym wypadku nie można wywierać presji na czworonoga. Groomer musi wykazać się ogromną cierpliwością, nie może się spieszyć czy wykonywać gwałtownych ruchów, które mogłyby spłoszyć psa. Dobrze jest też, żeby na pierwszych 2-3 wizytach opiekun pozostał z pieskiem podczas zabiegu pielęgnacji. Dzięki temu wyklucza się niekorzystny czynnik, jakim jest stres związany z pozostawieniem psa w obcym miejscu. Oczywiście każdy groomer ma prawo do własnych reguł w czasie pierwszych wizyt pieska.
Faza dojrzewania przypada na 6-14 miesiąc życia. W tym okresie z reguły pies umawiany jest już na kolejną wizytę. W tej fazie socjalizacji piesek bardzo silnie odbiera emocje człowieka. Jeśli groomer zachowuje się spokojnie, pies również się uspokaja. Psiak musi otrzymywać bardzo wyraźny sygnał, że nikt nie chce go skrzywdzić. Groomer swoim zachowaniem powinien wzmocnić wrażenie bezpieczeństwa, zaskarbić sobie zaufanie, a podczas kolejnych wizyt cały czas utrwalać pozytywne wrażenie. W tym czasie psy podejmują próby zwiększania swojej niezależności, stąd mocno eksponowana np. niechęć do czesania manifestowana buntem, ucieczką, chowaniem się. Im większy bunt, tym jest ważniejsza konsekwencja i upór opiekunów podczas pielęgnacji. Należy pamiętać, że zachowania niepożądane, utrwalone w tym czasie, będą trudne do wyeliminowania w dorosłym życiu.
Okres wzmożonej lękliwości (6-7 miesiąc życia) to kolejny krytyczny czas. Pies staje się mniej ufny w stosunku do obcych. Dlatego czekanie na pierwszą wizytę u groomera do tego okresu życia jest dość problematyczne.
Trening pielęgnacyjny – co, kiedy i jak?
Celem treningu pielęgnacyjnego jest nauczenie psa akceptacji wobec działań, które podejmujemy dla zachowania zdrowia i pięknego wyglądu czworonoga. Większość z opiekunów wie, że pielęgnacja bez aprobaty ze strony pupila staje się trudna. Naukę opieramy na niezwykłej zdolności psa do budowania więzi z człowiekiem, umiejętności rozumienia sygnałów słownych i naszej mowy ciała.
Pies jest jednym z niewielu przedstawicieli świata zwierząt, posiadającym rozwiniętą inteligencję społeczną, tzn. odczytuje emocje innych, posiada zdolność współodczuwania. Ta cecha pomaga w adaptacji przez dobór zachowań do danej sytuacji. Zdolności te wykorzystujemy w treningu pielęgnacyjnym. Trening najłatwiej rozpocząć ze szczeniakiem (choć nie wyklucza się ćwiczeń z dorosłym psem). Najważniejsze, żeby ćwiczenia odbywały się w krótkich, regularnych sesjach. Zaczynamy od prostych czynności i jeśli widzimy, że nasze prośby nie stresują psa, można zacząć stopniować intensywność ćwiczeń. Na początek ważne jest dobranie odpowiedniej szczotki czy grzebienia. Dla szczeniaka najlepsza będzie rękawica, która równocześnie masując wprowadza w stan wyciszenia i relaksu. Wraz z postępami w nauce dobieramy akcesoria uwzględniające potrzeby. Po nauce czesania można zacząć oswajać z dźwiękami i nadmuchem suszarki itp.
Przesłanki i cele treningu pielęgnacyjnego:
- Obserwacja psa, próba odczytania jego emocji. Należy pamiętać, że psy komunikują się z człowiekiem w sposób niewerbalny. Często są to subtelne gesty – ruch uszu, ogona, postawa ciała. Komunikacja werbalna będzie natomiast obejmowała piszczenie, szczekanie.
- Poświęcanie czasu psu każdego dnia. Regularność jest kluczem do sukcesu.
- Budowanie więzi. Trening pielęgnacyjny to doskonały czas na budowanie i wzmacnianie relacji. Pogłębia wzajemną więź między psem a opiekunem.
- Pozytywne emocje. Trening i ćwiczenia nie mogą odbywać się przy negatywnych emocjach, aby nie przenosić ich na czworonoga.
- Pozytywne skojarzenia i nagrody. Mile widziane jest wykorzystywanie całego spektrum pozytywnych skojarzeń i nagród, takich jak czułe głaskanie, pochwała słowna, pyszne treserki.
- Wyciszenie. Podczas czesania pies nie powinien gryźć szczotek czy grzebieni. W trakcie czynności związanych z pielęgnacją pies powinien się wyciszyć. Powinien kojarzyć to z relaksem. Nie należy go pobudzać i rozpraszać. Zabawę zostawiamy na przerwę.
- Przerwy podczas treningów. Podczas treningu pielęgnacyjnego należy robić przerwy. Interwały są ważne (zwłaszcza u szczeniąt), pozwalają rozładować napięcie emocjonalne i stres skumulowany podczas nauki pielęgnacji.
Tekst opracował: inż. zootechnik EWA ZACZYŃSKA