Świąd u psów. Dlaczego mój pies się drapie?

Świąd jest bardzo powszechnym problemem występującym u psów w przebiegu licznych chorób skóry. Objaw ten jest niezwykle uciążliwy zarówno dla psa, jak i dla jego właściciela. Prowadzi do znacznego obniżenia jakości życia oraz jest przyczyną zmian dotyczących włosa i skóry.

 

 

Autorem tekstu jest dr. hab. Marcin Szczepanik
prof. UP w Lublinie,
Zakład Diagnostyki Klinicznej i Dermatologii weterynaryjnej UP w Lublinie.

 

Świąd u psa

 

U psa, u którego obecny jest świąd, w bardzo krótkim czasie (przy niektórych chorobach czasem wręcz w ciągu kilku godzin) dochodzi do

powstania licznych przerzedzeń włosa i wyłysień, a na skórze dodatkowo pojawiają się wykwity (np. strupy, otarcia, łuski, nadżerki). Intensywne drapanie, jak również wylizywanie się, prowadzi u zwierzęcia do pogorszenia jakości włosa i powstawania zmian na skórze. Jest także powodem dodatkowych problemów określanych jako wtórne powikłania, do których należą ropne zapalenia skóry lub zakażenia powodowane przez drożdżaki. Długotrwale utrzymujący się stan zapalny to z kolei przyczyna rozwoju stanu nabytego skóry określanego jako zliszajowacenie. Taka skóra trwale staje się gruba, ciemna, pozbawiona włosa lub pokryta włosem o mniejszej niż przed chorobą gęstości. Ponadto świąd często wiąże się z poważnymi chorobami, w tym również z zoonozami. Oczywiście każdy pies w niewielkim stopniu się drapie i takie zachowanie nie powinno budzić niepokoju właściciela. Za niepokojącą należy uznać sytuacje, gdy na skutek świądu dochodzi do pojawiania się u zwierzęcia miejsc z przerzedzonym włosem lub wręcz z wyłysieniami, barwa sierści ulega zmianie na kolor brązowy (na skutek wylizywania – najczęściej na łapach), a skóra w tych okolicach staje się czerwona lub są na niej różnego typu zmiany. Zaobserwowanie takich objawów jest powodem do natychmiastowej wizyty u lekarza weterynarii, najlepiej specjalizującego się w chorobach skóry.

Świąd u psa manifestuje się na kilka sposobów. Zwierzęta mogą zarówno drapać się (często dotyczy to głowy, karku, boków klatki piersiowej), wylizywać (najczęściej w przypadku świądu lokalizującego się w przestrzeniach międzypalcowych lub brzuchu), jak i wygryzać (kończyny, brzuch). Ponadto objawem świądu często staje się tzw. „saneczkowanie”, gdy lokalizuje się on w okolicy odbytu, jak ma to miejsce w przypadku chorób zatok okołoodbytowych. Również potrząsanie głową, trzepanie uszami jest wynikiem świądu dotyczącego przewodu słuchowego w następstwie jego zapalenia.

 

Przyczyny świądu

 

Przyczyny powstawania tego objawu u psów są bardzo liczne. Generalnie świąd należy uznać za najpowszechniejszy i najbardziej istotny symptom w dermatologii weterynaryjnej. Choroby, w których objaw ten jest dominujący, określane są jako zapalno-świądowe i należą do najczęściej rozpoznawanych problemów u tego gatunku. Z całą pewnością najwięcej przypadków chorób zapalno-świądowych to dermatozy o podłożu alergicznym. W każdej chorobie alergicznej typowe jest bardzo duże natężenie tego objawu. Najpowszechniej występującą chorobą alergiczną u psów jest atopowe zapalnie skóry, nieco rzadziej występuje alergia pokarmowa oraz alergiczne pchle zapalnie skóry. Poważnym problemem związanym z chorobami alergicznymi jest to, że są to schorzenia dożywotnie, tzn., gdy choroba rozwinie się u psa, to będzie występować u niego prawie na pewno do końca życia.

 

Atopowe zapalenie skóry

 

W przypadku atopowego zapalenia skóry, które jest chorobą o uwarunkowaniach genetycznych, objawy świądu są bardzo silne. W związku z genetycznym podłożem choroby występuje ona częściej u określonych ras psów. Do ras predysponowanych zalicza się: west highland white teriery, shar pei’ie, labrador retrievery, owczarki niemieckie, golden retrievery, boksery, dalmatyńczyki, buldogi francuskie oraz jack rusell teriery. Rasy te stanowią większość wszystkich psów, u których rozpoznawane jest atopowe zapalenie skóry. Decydując się na zwierzę z wymienionych powyżej ras należy mieć świadomość, że jest duże prawdopodobieństwo rozwinięcia się w przyszłości (zwykle do trzeciego roku życia) atopowego zapalenia skóry. Oczywiście poza wymienianymi rasami atopowe zapalenie skóry może wystąpić również u innych ras psów. Typowymi lokalizacjami tego objawu w przebiegu choroby są przestrzenie międzypalcowe i dalsze odcinki kończyn, brzuch, pachy, pachwiny, wargi, okolica okołooczodołowa oraz uszy. We wszystkich tych miejscach dochodzi do powstawania zmian poświądowych, jak: przerzedzenia włosa, wyłysienia oraz wykwity (strupy, przeczosy, otarcia, łuski, a w niektórych sytuacjach nawet owrzodzenia). Rozpoznanie atopowego zapalenia skóry nie jest niestety procesem szybkim i łatwym. Szczególną rolę w diagnostyce choroby odgrywają kliniczne kryteria diagnostyczne pozwalające na rozpoznanie jej z dużą pewnością. W wielu przypadkach istotne jest również zdiagnozowanie czynnika uczulającego na podstawie odpowiednich testów (skórnych lub oznaczania mian przeciwciał). Pozwala to na unikanie alergenu, odpowiednio wczesne podjęcie leczenia (w przypadku uczulenia na alergeny sezonowe, jak pyłki roślin) lub też na odczulanie zwierzęcia. Atopowe zapalnie skóry jest chorobą, która wymaga leczenia przez całe życie zwierzęcia, więc posiadanie chorego psa jest dużym obowiązkiem dla właściciela. Leczenie to w wielu przypadkach jest również kosztowne. Odpowiednio prowadzony pies z atopowym zapalaniem skóry może nie wykazywać jakichkolwiek objawów chorobowych i mieć dobry komfort życia. Niezwykle ważna jest odpowiednia współpraca właściciela z lekarzem prowadzącym, bez czego osiągniecie sukcesu w terapii choroby nie jest możliwe.

 

Alergie pokarmowe

 

Chorobą, która ma bardzo podobne objawy i przebieg do atopowego zapalenia skóry, jest alergia pokarmowa. W przypadku tego typu alergii objawy kliniczne są bardzo (wręcz łudząco) podobne do opisanych w atopowym zapaleniu skóry. Dlatego właśnie często mówi się o atopowym zapaleniu skóry wywołanym przez alergeny pokarmowe, czyli o atopii sensu largo w odróżnieniu od typowej uwarunkowanej genetycznie atopii sensu stricto. Jedynym pewnym sposobem odróżnienia tych chorób jest dieta eliminacyjna. Taka dieta musi być prowadzona przez co najmniej 8-10 tygodni. Ustąpienie objawów podczas stosowania diety potwierdza rozpoznanie alergii pokarmowej. Utrzymywanie się objawów wskazuje na AZS. W diagnostyce choroby używane mogą być odpowiednie diety przygotowane w domu, jak również gotowe diety hypoalergiczne, które są dostępne na rynku. Diety te oparte są na jednym źródle białka (ostatnio w wielu tego typu dietach stosowane jest białko owadów) lub też są dietami zawierającymi białko zhydrolizowane. W przypadku potwierdzenia alergii pokarmowej pies musi przebywać na diecie hypoalergicznej do końca życia. Utrzymanie odpowiedniego jadłospisu jest wystarczające do zapobiegania nawrotom objawów.

 

Pchle zapalenie skóry

 

Kolejną istotną przyczyną świądu u psów jest alergiczne pchle zapalenie skóry. Choroba jest następstwem uczulenia na alergeny zawarte w ślinie pcheł. Do jej rozwoju predysponowane są liczne rasy psów, ale bardzo powszechnie choroba występuję u owczarków niemieckich. Objawy świądu są tu bardzo silne, ale jego lokalizacja jest odmienna niż w przypadku atopowego zapalenia skóry czy alergii pokarmowej. Głównym miejscem jego występowania jest okolica lędźwiowo-krzyżowa. U uczulonego zwierzęcia najczęściej nie zobaczymy na sierści samych pcheł, ale o tym, że tego typu kontakt mógł mieć miejsce (np. podczas spaceru) świadczy obecność kału pasożytów na zwierzęciu.

Do wykrywania kału lekarze weterynarii stosują prosty test bibułowy, polegający na wyczesaniu zwierzęcia i umieszczeniu uzyskanego materiału na wilgotnej bibule. Hemoglobina zawarta w kale pcheł rozpuszcza się w wodzie, co prowadzi do powstania na bibule czerwonych plamek. W rozpoznawaniu choroby stosowana jest również diagnostyka alergologiczna, podobnie jak w przypadku atopowego zapalenia skóry. Podstawowym sposobem zapobiegania objawom choroby jest unikanie kontaktu z alergenem, czyli pchłami. By ograniczyć prawdopodobieństwo rozwoju choroby należy pamiętać o regularnym zabezpieczeniu psa przed tymi pasożytami. Takie postępowanie może zapobiec rozwojowi choroby nawet w przypadku, gdy dane zwierzę jest do niej predysponowane. Dodatkowo większość preparatów zabezpieczających przed pchłami wykazuje skuteczność również przeciwko inwazjom kleszczy. Jest to niezwykle istotne w związku z przenoszonymi przez te pasożyty chorobami wektorowymi jak babesioza czy borelioza. W początkowym okresie choroby, gdy świąd jest bardzo silny, wymagane jest jego farmakologiczne leczenie. Natomiast w dalszym postępowaniu profilaktyka powinna być wystarczająca, by zapobiec nawrotom choroby.

 

Inwazje pasożytów zewnętrznych

 

Drugą istotną grupą chorób, dla których świąd jest najważniejszym objawem, są inwazje pasożytów zewnętrznych. Istnieje wiele gatunków pasożytów, ale za najważniejsze należy uznać świerzbowce (odpowiedzialne za takie choroby, jak otodektoza, sarkoptoza, notoedroza), a także już niezbyt powszechnie występujące inwazje wszołów i wszy oraz pcheł, Cheyletiella i Trombiculia. Wiele z tych chorób, przede wszystkim inwazje świerzbowców, stanowią zagrożenie dla właścicieli zwierząt, ponieważ są zoonozami.

W odróżnieniu od chorób alergicznych rozpoznanie inwazji pasożytów zewnętrznych jest zwykle prostsze. Opiera się ono na wykazaniu obecności pasożytów poprzez badanie woszczyny usznej (otodektoza), zeskrobiny (pozostałe świerzbowce), testu z taśmą samoprzylepną (chejleteloza) lub badaniem mikroskopowym włosa (inwazje wszy i wszołów). Po rozpoznaniu choroby można ją skutecznie leczyć, chociaż leczenie zwykle trwa około miesiąca, co związane jest z długością cyklu rozwojowego pasożytów.

W odróżnieniu od chorób alergicznych, w przypadku ektoparazytoz uzyskujemy trwałe wyleczenie, chociaż są to choroby zaraźliwe. Oczywiście zwierzę może się zarazić ponownie w ciągu swojego życia, ale wymaga to kontaktu z innym chorym osobnikiem. W takim przypadku leczenie musi być powtórzone. Podstawą postępowania jest leczenie przyczynowe polegające na podaniu preparatów o właściwościach przeciwpasożytniczych. Leki te mogą być podane zarówno ogólnoustrojowo (iniekcyjnie lub doustnie), jak i miejscowo w postaci oprysków czy kąpieli. Wiele leków, które stosowane są w profilaktyce inwazji kleszczy, wykazuje również szerokie działanie w stosunku do innych pasożytów. Jeśli tego typu produkty są stosowane u psa to dodatkowo jest on zabezpieczony przed inwazjami innych ektopasożytów (zarówno kleszcze, jak i świerzbowce należą do tej samej grupy – pajęczaków). Świąd występujący w przebiegu inwazji pasożytniczych w początkowym okresie leczenia zwalczany jest z zastosowaniem leków podobnych do używanych w przypadku chorób alergicznych.

 

Dermatofitozy

 

Poza dwiema najważniejszymi grupami chorób, tj. chorobami alergicznymi i ektopasożytniczymi, świąd (choć z reguły o mniejszym nasileniu) obserwowany jest też w przypadkach dermatofitoz, czyli zakażeń włosa i skóry wywołanych przez grzyby należące do dermatofitów, takich jak Microsporum sp. czy Trichophyton sp. Leczenie opiera się na miejscowym (przy zmianach ogniskowych) albo ogólnoustrojowym (postacie uogólnione lub guzowate) podawaniu leków przeciwgrzybiczych. Skuteczne są też szczepienia metafilaktyczne. Leczenie jest zwykle długotrwałe i trwa około kilku tygodni. Chorobie można zapobiegać stosując szczepienia profilaktyczne. Grzybice są, podobnie jak wiele inwazji ektopasożytniczych, zoonozami i często obserwowane jest zarażanie się ludzi od swoich podopiecznych. Ponadto psy mogą drapać się w przebiegu chorób autoimmunologicznych (jak np. pęcherzyca liściasta) czy zakażeń bakteryjnych.

Mam nadzieję, że w krótki sposób przybliżyłem Czytelnikom najczęstsze przyczyny świądu u psów. Zwracam uwagę, że niektóre z nich to bardzo groźne choroby stanowiące zagrożenie dla zdrowia nie tylko psa, ale również właścicieli. Zaobserwowanie, że pies intensywnie się drapie i wylizuje, powinno być powodem podjęcia decyzji o wizycie u lekarza, zanim objawy się nasilą. Szybkie rozpoczęcie procedury diagnostycznej i odpowiedniego leczenia znacząco przyspieszy powrót do zdrowia naszego pupila. •