Artykuł ten ma na celu wyjaśnienie jak rozpoznawać, zapobiegać, a jeśli istnieje taka konieczność leczyć zapalenie przewodu słuchowego zewnętrznego u Twojego pupila. Przygotowany został przez lek. wet. Magdalenę Grędowską – internistę, konsultantkę ds. cytologii i dermatologii w Specjalistycznej Przychodni Weterynaryjnej SpecVet w Warszawie.
Budowa ucha a funkcje
Aby dokładniej zrozumieć mechanizmy związane z zapaleniem kanału słuchowego warto zapoznać się z budową ucha zwierzęcia, które jest narządem odpowiedzialnym zarówno za odbieranie dźwięków jak i utrzymaniem równowagi. Zbudowane jest z części zewnętrznej (małżowina uszna, zewnętrzny przewód słuchowy), środkowej (błona bębenkowa, kosteczki słuchowe: młoteczek, kowadełko i strzemiączko, trąbka Eustachiusza, okienko owalne) oraz wewnętrznej (ślimak, układ przedsionkowy). Uszkodzenie którejkolwiek ze struktur może nieść ze sobą poważne konsekwencje.
Metody badania uszu
Elementem każdej konsultacji weterynaryjnej powinna być dokładna ocena małżowiny usznej oraz badanie otoskopowe zewnętrznego przewodu słuchowego. Obowiązkiem każdego właściciela zwierzęcia jest poinformowanie lekarza weterynarii o przebytych w przeszłości epizodach zapalenia uszu oraz sezonowości występowania problemu, jeśli taka się pojawiła. Nierzadko w celu postawienia diagnozy konieczne jest wykorzystanie bardziej zaawansowanych narzędzi diagnostycznych, jak: wykonanie zdjęć rtg czaszki, tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego, umożliwiające bardzo dokładne zobrazowanie struktur niedostępnych w badaniu otoskopowym.
Stosunkowo małoinwazyjną metodą służąca do dokładnej oceny kanału słuchowego zarówno pod kątem występowania zapalenia, obecności zmian rozrostowych czy ciała obcego jest wideootoskopia. Polega ona na wprowadzeniu do przewodu słuchowego zewnętrznego otoskopu z podłączonym źródłem światła oraz kamerą, pozwalającą na uzyskanie obrazu rzeczywistego w momencie badania. Najczęściej zabieg ten przeprowadzany jest w znieczuleniu ogólnym, nad którym czuwa wykwalifikowany anestezjolog kontrolujący podstawowe parametry życiowe. Jest to szczególnie istotne w przypadku obecności ciała obcego w przewodzie słuchowym zewnętrznym umiejscowionego w okolicy błony bębenkowej. Nawet niewielkie manipulacje mogą spowodować jej uszkodzenie lub silną bolesność związaną z nienaturalnym ułożeniem głowy pacjenta.
W przypadku jakichkolwiek wątpliwości warto poprosić lekarza weterynarii o poradę, bo warto pamiętać, że lepiej zapobiegać niż leczyć!
Jak rozpoznać czy Twój zwierzak prawidłowo słyszy?
Innym zagadnieniem, które wydaje się być bardzo istotne z punktu widzenia właściciela zwierzęcia jest ocena ucha jako narządu słuchu. Pierwszym sygnałem mogącym nasuwać podejrzenie całkowitej lub częściowej utraty słuchu jest brak reakcji na dźwięki, niestawianie uszu, nad wyraz głośne lub nietypowe szczekanie. Ponadto zwierzę nie wykazuje zainteresowania wydawanymi przez właściciela komendami lub ma problemy adaptacyjne w otoczeniu.
W przypadku podejrzenia głuchoty u Twojego zwierzęcia lekarz weterynarii może zlecić wykonanie badania słuchu metodą BAER, polegającego na umieszczeniu podskórnie czterech elektrod w ściśle określonych miejscach na głowie zwierzęcia oraz źródła dźwięku doprowadzanego przewodami osłoniętymi gąbką, która uszczelnia przewód słuchowy oraz ukierunkowuje fale dźwiękowe.
Głuchota może być wrodzona bądź pojawić się wtórnie jako konsekwencja przebytego zapalenia uszu, urazu, stosowanych leków (aminoglikozydy, aspiryna) bądź postępującej deformacji ślimaka, która dotyczy głównie starszych zwierząt. Wśród ras psów predysponowanych do głuchoty wrodzonej wymienia się: Border Collie w typie merle, Cocker Spaniele Angielskie, Bull Terriery, Dalmatyńczyki, Boston Terriery czy Parson Russel Terriery. U kotów problem ten najczęściej dotyczy ras z białym umaszczeniem tj. Szkocki zwisłouchy, Ragdoll, Syberyjski, Biały Devon Rex, Biały Manx, Biały Perski itp.
Potwierdzenie głuchoty może wiązać się z wyeliminowaniem z programu hodowlanego oraz wymaga szczególnej ostrożności ze strony właściciela, gdyż takie zwierzę może nie zareagować w porę na bodźce zagrażające jego bezpieczeństwu jak np. na nadjeżdżające auto.
Obraz uzyskany w trakcie badania wideootoskopowego: w tym przypadku uwidoczniono obecność siewki (lewy dolny róg) oraz mierną ilość wydzieliny zapalnej.
Co powinno skłonić właściciela do wizyty lekarskiej?
Wśród najczęściej wymienianych przyczyn zgłoszenia się właścicieli na konsultację weterynaryjną wymienia się trzepanie uszami, świąd okolicy głowy lub twarzy, zaczerwienienie wewnętrznej powierzchni małżowiny usznej, wyłysienie małżowin usznych, obecność nieprzyjemnej woni, nieprawidłowe umieszczenie głowy, najczęściej w kierunku objętym zapaleniem, wyraźną bolesność przy próbie dotyku. W przypadku zapalenia ucha środkowego możliwe jest wystąpienie zaburzenia równowagi lub osłabienie słuchu. Problem może dotyczyć jednego lub obu uszu, jak również może pojawić się nagle lub trwać od dłuższego czasu. Istnieją czynniki predysponujące zwierzę do rozwoju zapalenia przewodu słuchowego zewnętrznego takie jak budowa anatomiczna kanału słuchowego, kształt oraz ułożenie małżowin usznych. Problem ten dotyczy najczęściej takich ras psów jak: Beagle, Basset Hound, Spaniele oraz inne zwisłouche.
Należy pamiętać o tym, że niezależnie od stopnia zaawansowania zapalenia przewodu słuchowego zewnętrznego wiąże się ono ze znaczną bolesnością, dlatego zwlekanie z wizytą u lekarza weterynarii nie jest zalecane.
Istnieje wiele czynników odpowiedzialnych za rozwój zapalenia przewodu słuchowego zewnętrznego takie jak: infekcyjne (bakteryjne, grzybicze), pasożytnicze, ciała obce itp. Stan przewodu słuchowego może być również konsekwencją innych jednostek chorobowych np. alergii pokarmowej, atopowego zapalenia skóry, niedoczynności tarczycy.
Bardzo ważne jest zebranie pełnego wywiadu z właścicielem zwierzęcia, które obejmuje: wiek wystąpienia pierwszych objawów, ich sezonowość, rodzaj spożywanego pokarmu, reakcje na ewentualnie zastosowane leki oraz przeprowadzenie dokładnego badania klinicznego, wykorzystującego m.in. badanie otoskopowe.
Makroskopowy wygląd wydzieliny z przewodów słuchowych nie musi świadczyć o rodzaju zapalenia, mimo iż wcześniej przyporządkowywano zabarwienie brunatne zakażeniom grzybiczym lub pasożytniczym, natomiast kremowe bakteryjnym. Najbardziej wiarygodnym, tanim oraz stosunkowo łatwo dostępnym badaniem umożliwiającym postawienie rozpoznania jest badanie cytologiczne. W ciągu kilku minut dostarcza ono cennych informacji dotyczących możliwości terapeutycznych lub nasuwa konieczność wdrożenia dalszej diagnostyki.
Jak postępować w przypadku zapalenia przewodu słuchowego zewnętrznego?
Jedynym słusznym postępowaniem w przypadku podejrzenia zapalenia kanału słuchowego zewnętrznego jest
Badanie słuchu metodą BAER polega na umieszczeniu czterech elektrod na głowie zwierzęcia oraz źródła dźwięku bezpośrednio w kanale słuchowym- służy do oceny progu słyszalności.
konsultacja z lekarzem weterynarii, który zaproponuje zastosowanie odpowiednich preparatów pielęgnacyjnych lub leczniczych. Należy pamiętać o tym, że używanie preparatów na własną rękę np. domowych mieszanek może przyczynić się dodatkowo do podrażnienia delikatnego nabłonka kanału słuchowego, co może prowadzić do nasilenia zapalenia.
Podstawą leczenia jest dokładne wystrzyżenie sierści wokół wlotu do kanału słuchowego oraz jego oczyszczenie odpowiednim preparatem.
Wyrywanie włosów z przewodu słuchowego jest praktyką, od której obecnie coraz częściej się odchodzi. Z jednej strony pozbycie się włosów ułatwia dostęp preparatom, jednakże z drugiej przyczynia się do powstawania mikrouszkodzeń a tym samym może spotęgować zapalenie. Dobór preparatów czyszczących nie powinien być przypadkowy, gdyż to właśnie od nich zależy czy preparat leczniczy będzie mógł spełnić swoją funkcję. O ile za ich wybór odpowiedzialny jest lekarz weterynarii o tyle samo czyszczenie uszu często przypada już właścicielom zwierzęcia.
Czyszczenie uszu polega na aplikacji wybranego środka bezpośrednio do kanału słuchowego, masażu podstawy małżowiny usznej, a następnie usunięciu nadmiaru wydzieliny za pomocą gazy lub wacika. Nie używamy do tego patyczków kosmetycznych lub innych narzędzi, które mogłyby potencjalnie uszkodzić błonę bębenkową. Po przeprowadzeniu dokładnego oczyszczenia kanału słuchowego warto odczekać minimum 15 minut przed aplikacją preparatu leczniczego. W tym czasie można wyjść z psem na spacer lub nagrodzić go porcją pysznej karmy. Opisane czynności z reguły nie dotyczą kotów, gdyż u nich oczyszczenie kanału słuchowego powinno odbywać się pod kontrolą lekarza weterynarii i przeprowadzane jest w nielicznych sytuacjach. Tak samo dobór preparatów leczniczych powinien być bardzo rozważny, gdyż koty są zdecydowanie bardziej podatne na zapalenie ucha środkowego oraz wystąpienie objawów zespołu przedsionkowego (zaburzenia równowagi, przechylenie głowy na stronę uszkodzenia, oczopląs).
Co mogę zrobić, aby przeciwdziałać zapaleniu uszu u mojego pupila?
Zapobieganie zapaleniu uszu u podopiecznego opiera się przede wszystkim na uważnej obserwacji oraz przeprowadzaniu rutynowych kontroli przy okazji każdej wizyty u lekarza weterynarii. Z reguły nie jest konieczne regularne czyszczenie uszu, ale udowodniono, iż istnieją niektóre jednostki chorobowe takie jak np. alergia pokarmowa lub atopia, które wymagają systematycznego stosowania preparatów, które poprzez działanie przeciwzapalne uniemożliwiają rozwój zapalania przewodu słuchowego zewnętrznego a tym samym pozwalają zwierzęciu na życie w komforcie.